İnce Ayar Fiziği – Mario Livio
Editör Notu: Bu metnin çevirisi Closer to Truth kanalının ”Mario Livio – Physics of Fine-Tuning” adlı videosundan alınmıştır. Telif şartlarından ötürü videoyu çevrilmiş şekilde youtube kanalımızda paylaşamıyoruz. Bu ve benzeri çevirilerde bize yardımcı olmak isterseniz iletişim bilgilerimizden bizlere ulaşabilirsiniz.
Sunucu: Mario burada hassas ayar konferansı için toplanmış bulunmaktayız. Ben birkaç on yıldır hassas ayarı takip ediyorum. Fakat geçmişte felsefeciler, fizikçiler ve bazı meraklı insanlar tartışırdı. Şimdi ise herkes ciddi bir fizikçi edasıyla hassas ayara bilimi ileriye götürecek bir şey olarak bakıyor. Yani hassas ayar ve bilime bu bakış açısıyla bakarsak bunlar nelere sebebiyet verebilir?
Mario Livio: Bence bunun başarıyla alakası var. Bazı temel prensiplere dayanarak bir şeyleri açıklamak. Kainatta gördüğümüz fiziki her şey bazı kanunlar tarafından idare ediliyor (fizik kanunları dediğimiz).Yani belli başlı fizik sabitleriyle. Sizin de bildiğiniz üzere yerçekimi kuvveti,elektromanyetik kuvvet ve bunun gibi şeyler. Fiziği anlamada büyük bir yol kat etmiş olsak dahi şu hala bir mesele ki bizim bu sabitlerin değerlerini açıklayabilmek için bir teorimiz yok. Belki bir gün bunları açıklayacak o teoriyi bulacağız (her şeyin teorisi). Fakat gerçekçi bakarsak bu mümkün bile olmayabilir. Belki de bu sabitlerin değeri ilk prensipler tarafından da belirlenmedi. Yani kazara da olmuş olabilir. Bu işlere girdiğinizde bunların nasıl geldiği, bu sayısal değerlerin nasıl geldiği hakkında düşünüyorsunuz.
Sunucu: Yani dediğimiz şey bu sabitlerin ne olduğunu biliyoruz ama neden bunun böyle olduğu hakkında bir fikrimiz yok. Evet işe yaraması için o değerde olması lazımdı.
Mario Livio: Bu sayıları ölçebiliyor,ve değerlerini bulabiliyoruz. Ve bu değerlerin sürekli olması gerektiğini de biliyoruz çünkü olmasaydı burada olamazdık.
Sunucu: Bunu duyması biraz garip çünkü totoloji gibi gözüküyor. Yani aslında öyle olması gerek fakat hassas ayar ve antropik ilke tartışmalı gibi. Soru şu ki bu önemsiz bir soru mu çünkü elbette burada olmasak bunu soramazdık veya bunları ölçemezdik. Burada derine inebileceğimiz yerler var mı?
Mario Livio: Bir misal vereyim. Meşhur astronom Johannes Kepler’i bilirsin. Büyük adamdı kendisi. O ilk ilkelere bir açıklama bulunması gerektiğini düşünenlerdendi. Neden altı tane gezegen olduğu sorusunu soruyordu. Biz şu an biliyoruz ki gezegenlerin sayısı fizik kanunları tarafından belirleniyor. Asıl numara (bahsettiği sabitler) ise tamamen kazara,şans eseri. Bazı belli başlı durumlara dayanıyor. Bazı durumlar olabilir ki aksini düşünsek de temel olabilir.
Sunucu: Peki burada hassas ayar hangi rolü oynuyor. Hassas ayar doğal basitliğe daha mı yatkın yoksa o dar veya geniş aralıktaki canlı hayatın ortaya çıkmasına izin veren bir mekanizma mı?
Mario Livio: Karbon atomuna bakacak olursanız ki aslında bizler de birer karbon temelli canlılarız (bildiğimiz bütün canlılar da böyle),karbon bizim evrenimizde hiç şekillenmeyebilirdi. Eğer ki berilyum ve helyum atomu o tesadüfi karşılaşmayı yaşamayıp karbonun enerji seviyesine çıkmasaydı. Tabi şimdi neden bunlar bunu yaşadı ve karbon oluştu, oluşmasaydı burada olamazdık diye de sorabilirsiniz. Hassas ayar da aslında böyle bir şey.
Sunucu: Sence bilimin ilerlemesinde hassas ayar ne kadar mühim. Fizikte, kozmolojide, senin de çalıştığın solar sistemlerde vs.
Mario Livio: Aslında saydıklarının hepsinde çalıştım. Henüz bunun ne derece mühim olduğunu bilmiyoruz. Hassas ayar var ve bu tarih boyunca ki, bu da çok uzun bir süre sayılmaz, çoklu evren konseptleriyle ilişkilendirilmeye çalışıldı. Bazı insanlar sadece bizim evrenimizin olmadığını, bir evrenler kümesi olduğunu iddia etti. Yani sorularımız şu açıdan mühimdir ki bir çoklu evrenler var mı yok mu. Eğer ki varsa bunu nasıl keşfedeceğiz? Bunlar hassas ayara atıf yapmadan kendi içinde çözülecek şeyler de olabilirler. Veyahut bunları hassas ayarla da bağdaştırabilirsiniz. Ben birincinin ikinciden daha mühim olduğu kanaatindeyim.
Sunucu: Dediklerine göre hassas ayar kompleks sorulara yaklaşmak için bir metodolloji,bir yol daha ekliyor.
Mario Livio: Evet doğru.
Sunucu: Birinci mi ikinci mi hangisi daha tesirli tartışılır fakat bu bir alet neticede farklı bir yol açıyor.
Mario Livio: Evet bu bir alet ama aynı zamanda bu alet aslında bilimsel methoda aykırı bir şekilde işliyor da olabilir ki o zaman pek kullanışlı olmaz.
Sunucu: Evet bu mühim çünkü bazı insanlar hassas ayarı uygunsuz bir şekilde onların aleyhinde başka sonuçlara yol açan fikirlere karşı kullanabiliyorlar.
Mario Livio: Yani çoklu evrenlerden de konuşsak,hassas ayardan da konuşsak bunlar bilimsel metod dediğimiz genel konteksin için de kalmalıdır. Bu demektir ki siz bu hudutlar için de kalarak bir tahmin yürütebilmeli,teorileri yanlışlayabilmelisiniz.Aksi takdirde bu bilim için kullanışlı olmayacaktır.
Kaynak: Mario Livio , Physics of Fine-Tuning , https://www.youtube.com/watch?v=q5jnUONRPPk , Erişim Tarihi: 24.12.2022